Republika Srpska i drugi entitet Federacija BiH imaju veoma slične propise o penzijskom i invalidskom osiguranju, pa tako i u delu koji se odnosi na porodičnu penziju.
Međutim, postoje i razlike kada je u pitanju ostvarivanje ovih prava.
Dakle, pravo na porodičnu penziju imaju članovi porodice umrlog osiguranika koji je na dan smrti ispunjavao uslove za starosnu ili invalidsku penziju i članovi porodice umrlog korisnika.
Definicija „člana porodice“ u ovom smislu drugačija je u entitetima.
U FBiH roditelji bez prava
„U Republici Srpskoj pod članovima porodice smatraju se bračni supružnici (udovica, odnosno udovac), razvedeni bračni supružnik ili vanbračni supružnik, ako mu je pravosnažnom presudom suda dosuđeno pravo na izdržavanje. Zatim, dete, rođeno u braku ili van braka, usvojeno ili pastorak, te dete bez oba roditelja ili kome su oba roditelja potpuno ili trajno nesposobni za privređivanje, koje je osiguranik ili korisnik penzije izdržavao do svoje smrti. Takođe, članom porodice smatra se i roditelj, odnosno otac i majka, očuh i maćeha, te usvojilac, koje je osiguranik ili korisnik penzije izdržavao do svoje smrti“, pojašnjeno je Fokusu u Fondu PIO Republike Srpske.
S druge strane, u federalnom zakonu o PIO vanbračni partneri imaju jednaka prava kao i bračni ukoliko su svoj status utvrdili u odgovarajućem sudskom postupku. Ono gde su manja prava u odnosu na Republiku Srpsku tiče se roditelja umrlog osiguranika, te oni u FBiH nisu prepoznati kao osobe koje imaju pravo na porodičnu penziju/mirovinu. Jednako tako, spomenuta su samo deca/unuci bez oba roditelja koje je umrli korisnik penzije/mirovine izdržavao, ali ne i deca kojima su oba roditelja potpuno ili trajno nesposobni za privređivanje.
Nije jednako i za žene i za muškarce
Udovica ima pravo na porodičnu penziju: ako je na dan smrti supruga navršila 50 godina života; ako je tada bila potpuno nesposobna za privređivanje, odnosno ako je takva nesposobnost nastala u roku jedne godine od dana smrti supruga; ako imaju jedno ili više dece sa pravom na porodičnu penziju, prema kojima ona obavlja roditeljske dužnosti.
Udovica kojoj pravo na porodičnu penziju/mirovinu prestane pre navršenih 50, ali posle navršenih 45 godina života, može ponovo ostvariti pravo kad navrši 50 godina života. Zatim, udovica koja u toku korišćenja prava na porodičnu penziju postane potpuno nesposobna za privređivanje zadržava to pravo dok postoji takva nesposobnost. Pravo na penziju zadržava i ukoliko u toku korišćenja tog prava navrši 50 godina života.
Ako je do smrti supruga došlo nakon što je navršila 45 godina, udovica ima pravo na porodičnu penziju nakon 50. rođendana. Udovica koja je do smrti supruga ili do prestanka prava na porodičnu penziju navršila 45 godina života, ima pravo na porodičnu penziju pre navršenih 50 godina života ako postane potpuno nesposobna za privređivanje.
Ono gde se razlikuju entitetski zakoni u ovom delu odnosi se na decu rođenu nakon smrti osiguranika.
„Udovica ima pravo na porodičnu penziju i kad je dete osiguranika, odnosno korisnika penzije rođeno nakon njegove smrti“, navodi se u zakonu Republike Srpske, dok je u federalnom precizirano „kad je dete osiguranika, odnosno korisnika mirovine rođeno 300 dana nakon njegove smrti”.
Kada su u pitanju muškarci koji ostanu udovci, uslovi su isti kao kod udovica, s tim što su starosne granice za ostvarivanje prava 55 i 60 godina, umjesto 45 i 50.
Sadašnji i razvedeni supružnik dele po pola
Dete ima pravo na porodičnu penziju do navršenih 15 godina života ili najkasnije do 26 godina ukoliko se redovno školuje. Redovnim školovanjem ne smatra se školovanje u školi istog ili nižeg stepena obrazovanja od škole koju je dete završilo. Dete kod koga nastupi nesposobnost za samostalan život i rad pre 15. godine života ima pravo na porodičnu penziju dok ta nesposobnost traje. Pravo ima i ukoliko je do nesposobnosti za privređivanje došlo posle 15. godine života, a pre smrti osiguranika, odnosno korisnika penzije koji ga je izdržavao.
„Dete kod kojeg u toku korišćenja prava na porodičnu penziju nastupi nesposobnost za samostalan život i rad ili nesposobnost za privređivanje, zadržava pravo dok ta nesposobnost traje. Nesposobnost za samostalan život i rad postoji kada se osoba zbog vrste i težine fizičkog ili mentalnog oštećenja ili vrste i težine psihičke bolesti ne može osposobiti za obavljanje najjednostavnijih poslova“, navodi se u entitetskim zakonima o PIO.
Primera radi, ukoliko je korisnik penzije primao za života 800 KM (400 evra), porodična penzija za udovicu/udovca će iznositi 560 KM (280 evra).
Ako pravo na porodičnu penziju imaju supružnik umrlog osiguranika, odnosno korisnika penzije i razvedeni supružnik kome je dosuđeno pravo na izdržavanje, porodična penzija određuje se u visini koja pripada za jednog člana porodice i deli se na jednake delove.
Postupak za ostvarivanje prava na porodičnu penziju pokreće se na zahtev člana porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika starosne ili invalidske penzije.
