Invalidsku penziju u Srbiji prima oko 231.000 ljudi, dakle svaki sedmi penzioner. Prosečni iznos ovih penzija u Srbiji je oko 42.150 dinara, a najmanji iznos je oko 21.000 dinara.
Najviše prosečne invalidske penzije imaju penzioneri iz grupe zaposlenih koji primaju oko 43.400 dinara, zatim iza njih su penzioneri iz grupe samostalnih delatnosti i oni primaju oko 40.700 dinara, dok su najniže invalidske penzije u kategoriji poljoprivrednika koji mesečno u proseku primaju nešto manje od 21.000 dinara.
U sve tri kategorije osiguranika – zaposlenih, samostalaca, poljoprivrednika – najčešći uzroci zbog kojih se odobrava odlazak u invalidsku penziju bolesti sistema krvotoka, zatim slede tumori, a treće i četvrto mesto zauzimaju duševne i bolesti mišićnog i koštanog sistema sa po 11,2 odsto.
Najmanji procenat zbog kojih se u prošloj godini dobila invalidska penzija oko 3,3 odsto su povrede, trovanja, delovanja spoljnih faktora.
Posmatrajući posebno po kategorijama penzionera, bolesti krvotoka i tumori svuda prednjače, i gotovo da su ujednačeni i kod samostalaca i kod poljoprivrednika. A slična je situacija i kod ostalih oboljenja.
Ko ima pravo na invalidsku penziju?
Pravo na invalidsku penziju imaju svi za koje se utvrdi da je gubitak radne sposobnosti nastao do neophodnih godina za starosnu penziju. Takođe, pravo na invalidsku penziju se ostvaruje:
- Ako je uzrok invalidnosti povreda na radu ili profesionalno oboljenje, bez obzira na dužinu staža
- Ako je invalidnost posledica bolesti ili povrede van rada, potrebno je najmanje 5 godina radnog staža osiguranja
Izuzetak od ovog pravila su svi oni osiguranici kod kojih je invalidnost nastala pre 30. godine života, tj:
- do 20 godina je potrebna najmanje jedna godina staža osiguranja
- do 25 godina dve godine staža osiguranja
- do 30 godina su potrebne 3 godine staža osiguranja
Procedura dobijanja invalidske penzije
Kada je u pitanju invalidska penzija bolesti zbog koje osiguranik podnosi zahtev podležu proceni organa veštačenja koji svojim nalazom, mišljenjem i ocenom, u skladu sa Pravilnikom o obrazovanju i načinu rada organa veštačenja Republičkog fonda za penzijsko i invalidno osiguranje. Kada je u pitanju invalidska penzija, uslovi propisuju da se ona isplaćuje do dana prestanka osiguranja.
Kada je u pitanju invalidska penzija, dijagnoza može da se utvrdi i nakon prestanka osiguranja, odnosno da invalidnost postoji i pre podnošenja zahteva. U tom slučaju, penzija se isplaćuje od dana nastanka invalidnosti, ali najviše za šest meseci od dana podnošenja zahteva za invalidsku penziju.
Procedura je ukratko sledeća:
Osiguranik podnosi zahtev filijali RFPiO da se utvrdi invalidnost na osnovu profesionalnog oboljenja. Prilikom veštačenja koristi se medicinska dokumentacija zdravstvenih ustanova. Medicinska dokumentacija koja se podnosi uz predlog za utvrđivanje invalidnosti obuhvata: – otpusne liste; – specijalističke nalaze; – dijagnostičke testove; – laboratorijske nalaze. Medicinska dokumentacija podnosi se u originalu ili overenoj fotokopiji.
Šta je sve potrebno od dokumentacije za invalidsku penziju?
Prilikom podnošenja prijave, potrebno je priložiti i sledeća dokumenta:
- Obrazac br. 1. izdat od strane izabranog lekara, sa originalnom medicinskom dokumentacijom (specijalistički nalazi, snimci, otpusne liste i dr);
- Potvrdu o radnom mestu sa opisom poslova koje osiguranik obavlja u momentu podnošenja zahteva;
- Prijavu o povredi na radu, ukoliko je osiguranik pretrpeo povredu na radu;
- Dokaz o regulisanom vojnom roku (fotokopiju vojne knjižice ili uverenje vojnog odseka);
- Dokaz o korišćenju prava, odnosno evidenciji kod Nacionalne službe za zapošljavanje;
- Fotokopiju lične karte ili uverenje o prebivalištu (dokaz kojim se potvrđuje identitet;
- Fotokopiju zdravstvene knjižice;
- Dokaze o stažu osiguranja navršenom u Republici Srbiji – zaključena radna knjižica, uverenje o beneficiranom stažu, druge javne isprave o stažu (rešenja, uverenja, potvrde i slično) u originalu ili overenoj fotokopiji;
- Uverenje o obavljanju samostalne delatnosti koje izdaje nadležni organ opštine, odnosno odgovarajuće udruženje ili savez (za period do 31. decembra 2005. godine), odnosno rešenje Agencije za privredne registre (za period od 01. januara 2006. godine.)
- Uverenje Poreske uprave o plaćenom doprinosu za penzijsko i invalidsko osiguranje (sa iskazanim osnovicama doprinosa i iznosom uplaćenog doprinosa) za period obavljanja samostalne delatnosti. Ovo uverenje nije potrebno za samostalne umetnike, filmske radnike i sportiste do 31. decembra 2002. godine, a za sveštenike i verske službenike do 31. avgusta 2004. godine);
- Uverenje Poreske uprave o plaćenom doprinosu za penzijsko i invalidsko osiguranje (sa iskazanim osnovicama doprinosa i iznosom uplaćenog doprinosa) izdato za period obavljanja poljoprivredne delatnosti;
- Dokaz o stažu u inostranstvu.
Struktura korisnika penzija
Inače, u strukturi korisnika penzija 66,1 odsto su starosni, 14,1 invalidski i 19,8 primaoci porodične penzije za sve kategorije penzionera.
Istovremeno, statistika potvrđuje da je broj starosnih penzionera iz godine u godinu sve veći, u 2022. ih je bilo 58,2, invalidski su pali sa 20,1 u 2012, a porodični sa 21,7 na 19,8 odsto. Odnos broja korisnika penzije i onih koji uplaćuju doprinose su na kraju 2023 bili jedan prema 1,7, odnosno ima 1.651 penzioner i oko 2.811 osiguranika uzimajući u obzir sve kategorije najstarijih.
Kod samostalaca je zaključno s 31.12. prošle godine ukupno bilo 354.188 onih koji uplaćuju doprinose i 112.065 onih koji primaju penziju, dakle odnos je jedan prema 3,2 dok je kod zemljoradničkih penzija taj odnos jedan prema 0,7 radnika, odnosno ima 135.837 penzionera i 90.896 onih koji uplaćuju doprinose.
